الف - مخفى دعا کردن :

اولا این دعا از آفت ریا به دور است و ثانیا خداوند متعال بدان فرمان داده است که :- ادعوا ربکم تضرعا و خفیه

یعنى : پروردگارتان را با حالت تضرع و خفا بخوانید.مى‏گوید: «پروردگار خود را از روى تضرّع و در پنهانى بخوانید» (ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً).

این که در آیه فوق دستور داده شده که خدا را در «خفیّه» و پنهانى بخوانید براى این است که از «ریا» دورتر، و به اخلاص نزدیکتر، و توأم با تمرکز فکر و حضور قلب باشد.صاحب مجمع البیان از امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) نقل مى کند:

سرّ چیزى است که در نفس خویش آن را مخفى کنى و اخفى آن است که چیزى به ذهنت خطور کند و آن را از یاد ببرى و به فراموشى بسپارى.

وى پس از بیان این روایت مى گوید: کوشش نکن صداى خود را ]براى خواندن خدا[ بالا ببرى چرا که خداوند سرّ و اخفى را مى داند.( 1 . تفسیر مجمع البیان، ج 4،)

واینکه گفته شد خداوند سرّ و اخفى رامى داند کنایه از این است که لازم نیست هنگام دعا صداى خود را بلند کنى و داد و فریاد به راه اندازى،

                                                                                                    

ج - نام بردن حاجت :

ابن عبد الله فراء از حضرت صادق - علیه السلام - روایت کرده است که فرمود:

خداوند تبارک و تعالى مى داند که بنده هنگام دعا چه مى خواهد، ولى دوست دارد که حوایج از به درگاهش شرح دهد.

د - درنگ نمودن در حال دعا و عجله نکردن :

و از امام صادق - علیه السلام روایت شده که فرمود:

یعنى : اگر بنده اى عجله کند و به دنبال حاجتش بر خیزد، خداوند تبارک و تعالى مى گوید: آیا بنده ام نمى داند که من باید حوایج را بر آورده سازم ؟.

در روایت دیگر آمده است که :

یعنى : هرگاه بنده در نمازش عجله کند، خداوند سبحان مى گوید: بنده ام عجله به خرج داد، آیا گمان مى کند حوایجش در دست غیر من است ؟.

در آنچه خداوند متعال بر فرزند عمران وحى فرستاده آمده است که :

یا موسى ، عجل التوبه ، و اخر الذنب ، و تان فى المکث بین یدى فى الصلاه ، ولا ترج غیرى ، و اتخذنى جنه للشدائد، و حصنا لملمات الامور .

یعنى : اى موسى ! توبه را پیش بینداز و گناه را پس . و وقتى در برابرم به نماز ایستاده اى ، دقت به خرج بده ، به غیر من دل نبند و مرا چون سپرى بنما در برابر سختیها و قلعه اى در برابر حوادث .

 

ه - دعا را نسبت به دیگران گسترش دادن :

رسول خدا - صلى الله علیه و آله و سلم - فرمود: هرگاه یکى از شما خواست دعا کند، آن را تعمیم بدهد (و براى دیگران نیز دعا کند) که این عمل در دعا شایسته است .

و - اجتماع کردن براى دعا:

خداوند متعال مى فرماید:

واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم 28کهف

یعنى : در کنار کسانى که پروردگارشان را مى خوانند، صبر کن .

                                                                                             

علاوه بر این ، براى مباهله (که خود یک دعاست ) فرمان به اجتماع داده است

آمین گفتن در دعا

آن کس که آمین مى گوید: در دعا شریک است ، آنجا که خداوند متعال به موسى و هارون - علیهما السلام - مى فرمود:

- قد اجیبت دعوتکما :یعنى : دعاى شما دو نفر اجابت شد.

دعا را حضرت موسى - علیه السلام - کرده بود و هارون ، آمین گفته بود، اما ذات اقدس الهى ، آن را به هر دو نسبت مى دهد.

ز - اظهار خشوع :

خداوند متعال مى فرماید:

- ادعوا ربکم تضرعا و خفیه (55اعراف).

یعنى : پروردگارتان را در حال تضرع و خفا بخوانید.

تضرع در اصل از ماده ضرع (بر وزن فرع ) به معنى پستان گرفته شده ، بنابراین فعل تضرع به معنى دوشیدن شیر از پستان مى آید، و از آنجا که به هنگام دوشیدن شیر انگشتها بر نوک پستان در جهات مختلف حرکت میکنند، این کلمه در مورد کسى که با حرکات مخصوص خود اظهار خضوع و تواضع مى کند به کار میرود.
بنابراین اگر در آیه فوق میخوانیم خدا را از روى تضرع بخوانید یعنى با کمال خضوع و خشوع و تواضع روى به سوى او آرید در حقیقت دعا کننده نباید تنها زبانش چیزى را بخواهد، بلکه باید روح دعا در درون جان او و در تمام وجودش منعکس گردد، و زبان تنها ترجمان آنها باشد و به عنوان نمایندگى همه اعضاى او سخن گوید.
و اینکه در آیه فوق دستور داده شده که خدا را به طور خفیه و در پنهانى بخوانید براى این است که از ریا دورتر، و به اخلاص ‍ نزدیکتر، و توام با تمرکز فکر و حضور قلب باشد.

                                 

 دردعاى معصومین - علیهم السلام - آمده است که

.یعنى : تنها تضرع به درگاه تو موجب نجات است .

     در آنچه به موسى - علیه السلام - وحى شده آمده است

اى موسى به هنگام دعا باید خائف ، سوخته دل و بیمناک باشى ، صورتت را به خاک بمال و با بهترین اعظمت در برابرم سجده کن ، در مقابل من که ایستاده اى دستهاى گدایى را به قنوت بلند کن و به هنگام مناجات با حالتى هراسناک و قلبى بیمناک مناجات بنما.

 

ح - مقدم داشتن مدح و ثناى الهى بر هر چیز:

- حارث بن مغیره روایت کرده است که شنیدم امام صادق - علیه السلام - مى گفت

اگر یکى از شما حاجتى از حوایج دنیاى داشت ، قبل از هر چیز اول خداوند عزیز و جلیل را ثنا کند و مدح گوید، بعد صلوات بر پیامبر و آلش ‍بفرستد، سپس حاجات خود را طلب کند .

                                                                         

 تقدیم صلوات بر پیامبر و آلش علیهم السلام

پیامبر - صلى الله علیه و آله و سلم - فرمود:

کسى که در برابرش نام من برده شود و فرامش کند بر من صلوات بفرستد، خداوند متعال او را از بهشت به خطا مى برد.

ى - گریه در حال دعا:

این عمل ادبى بزرگ و مقامى عالى است به چند دلیل :

اولا: گریه به دلالت بر رقت قلب دارد و رقت قلب هم دلیل بر اخلاص است که هرگاه اخلاص آمد، اجابت هم مى آید. امام صادق - علیه السلام - فرمود:

آنگاه که پوست بدنت لرزید و چشمانت پر از اشک گردید و قلبت هراس برداشت ، آن حال را خوب نگهدار که مقصودت حاصل شده است .

و در مقابل ، خشکى چشم و نیامدن اشک ، بر اثر قساوت قلب است که در خیر بدان اشاره شده است ، چنین حالتى دو اثر دارد:

اول - نشانه دورى از خداست که خداوند متعال به حضرت موسى - علیه السلام - وحى فرستاد:

اى موسى ! در دنیا آرزویت طولانى نباشد که قلبت را سخت مى کند و قلب سخت هم از من دور است .

دوم - چنین کسى دعایش پذیرفته نیست که حضرت صادق - علیه السلام - فرمود:

یعنى : خداوند متعال دعا را از قلب قاسى و سخت ، قبول نمى کند.

ثانیا - گریه ، نشانه مطیع شدن بنده از غیر خدا به سوى او و نشانه خشوع بسیار است که

ثالثا - گریه موافق است با فرمان خداوند سبحان به انبیایش که به عیسى - علیه السلام -

 

برگرفته از تفسیر نمونه - جلد ششمو آیین بندگى و نیایش ( ترجمه ى عدة الداعى ) ترجمه :  حسین غفارى . تفسیر مجمع البیان،