دعا در لغت  

به معناى خواندن است ، خواه این خواندن منضم با خواستن باشد و خواه به صورت سرود و نیایش .

در قرآن و روایات نیز هر جا لفظ دعا به صورت مصدر یا ماضى و مضارع و سایر مشتقات آن استعمال شده ، به معناى خواندن آمده است ؛ مانند آیات زیر:

و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغدوة و العشى یریدون وجهه .

همیشه خویش را با کمال شکیبایى به محبت آنان که صبح و شام خدا را مى خوانند و رضاى او را مى طلبند، وادار کن !

اءمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء .

آیا بت ها بهترند یا آنکه دعاى بیچارگان را به اجابت مى رساند و رنج و غم آنان را بر طرف مى سازد؟

آرى در آن هنگام که تمام درهاى عالم اسباب به روى انسان بسته مى شود کارد به استخوانش مى رسد، و از هر نظر درمانده و مضطر مى گردد، تنها کسى که مى تواند قفل مشکلات را بگشاید، و بن بستها را بر طرف سازد، و نور امید در دلها بپاشد، و درهاى رحمت به روى انسانها درمانده بگشاید، تنها ذات پاک او است و نه غیر او.
از آنجا که این واقعیت به عنوان یک احساس فطرى در درون جان همه انسانها است ، بت پرستان نیز به هنگامى که در میان امواج خروشان دریا گرفتار مى شوند تمام معبودهاى خود را فراموش کرده ، دست به دامن لطف الله مى زنند همانگونه که قرآن مى گوید: فاذا رکبوا فى الفلک دعوا الله مخلصین له الدین : هنگامى که سوار کشتى مى شوند خدا را مى خوانند در حالى که پرستش را مخصوص او مى دانند (عنکبوت - 65)

ادعوا ربکم تضرعا و خفیة انه لا یحب المعتدین .

پروردگار خود را آشکارا و پنهانى بخوانید که او متجاوزان را دوست ندارد.

دعا در اصطلاح

در خواست کردن چیزى توسط شخص پست و پایین ، با خضوع و فروتنى ، از شخص بلند مرتبه را دعا مى گویند.

دعا به طور کلى بر چند نوع است ؟

دعا را مى توان به دو نوع کلى تقسیم کرد:

1. تکوینى (غیر اختیارى )

همه موجودات اعم از گیاهان ، حیوانات ، جمادات و انسان با زبان تکوین و هستى خویش که چیزى جز فقر و نیاز نیست ، همواره از خداى هستى بخش کمک خواسته و هر موجودى به اندازه استعداد خود رفع نیازش را مى طلبد. و ان من شى ء الا یسبح بحمده .

2. دعاى تشریعى (اختیارى )

یعنى اینکه موجود مختار، با اراده و اختیار خود به طور آگاهانه - پس از شناخت نیرویى که توان برآوردن حاجات او، و رساندن نفع یا دفع ضرر را از او دارد - همه چیز را از او بخواهد.

دعاى تشریعى بر چند قسم است ؟

دعاى تشریعى بر دو قسم است :

1. دعاى خوب و نیکو

2. دعاى بد و ناپسند، که از آن به نفرین و لعنت تعبیر شده است .

مدعو کیست ؟

مدعو (خوانده شده ) در دعا خداوند متعال است ، آن هم خداوندى که :

1. بى نیاز مطلق است 

اءلم تعلم اءن الله له ملک السموات و الاءرض .

آیا نمى دانى که خداوند مالک زمین و آسمان هاست .

ولله ملک السموات و الارض و ما بینهما .

آسمان و زمین و آنچه بین آن دو است ، ملک خداوند است .

قل هو الله احد، الله الصمد، لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفوا احد .

اى رسول ! بگو او خداى یکتاست ؛ آن خدایى که از همه بى نیاز و همه عالم به او نیازمند است ؛ نه کسى فرزند او، و نه او فرزند کیست ، و نه هیچ کس مثل و همتاى اوست .

2. اجر نیکوکاران در پیشگاه او ضایع نمى شود

قال الله تبارک و تعالى فى کتابه الکریم :

فاستجاب لهم ربهم اءنى لااءضیع عمل عامل منکم من ذکر او اءنثى .

پس خداوند دعاى اهل ایمان را مستجاب کرد؛ که البته من عمل هیچ عمل کننده یى از مرد یا زن را بدون مزد نمى گذارم و زحمت احدى در پیشگاه من ضایع نمى شود.

ان الذین امنوا و عملوا الصالحات انا لانضیع اءجر من احسن عملا .

آنان که به خدا و قیامت ایمان آوردند و کار شایسته یى انجام دادند، بدانند که ما هم اجر ایشان را که عمل نیکو به جا آوردند، ضایع نمى کنیم .

مولاى متقیان على (ع ) در همین زمینه مى فرماید:

ما هکذا الظن بک و لااخبرنا بفضلک عنک یا کریم یا رب .

به وجود مقدست این گمان نمى رود که اجرى در پیشگاهت ضایع شود و کسى بدون علت در معرض بى لطفى تو قرار گیرد و چنین خبرى از جانب خود تو و فرستادگانت به ما بندگان نرسیده که تو ضایع کننده ى اجر باشى !

3. از آنچه مى بخشد، چیزى کم نمى شود

ان هذا لرزقنا ماله من نفاد.

به درستى که این روزى را ما مى دهیم و پایان پذیر نیست .

در دعاى افتتاح مى خوانیم :

لاتزیده کثرة العطاء الا جودا و کرما.

هر چه خداوند بیشتر مى بخشد، جود و کرمش افزون مى شود.

4. بر خواسته ى همه واقف و آگاه است 

محیط بکل شى ء.خداوند بر همه چیز احاطه ى کامل دارد.

در دعاى ماه رجب مى خوانیم :لکل مسئلة منک سمع حاضر و جواب عتید .

براى هر خواسته یى از تو، گوشى و پاسخى مهیا کرده اى .

5. بر افراد نالایق هم لطف مى کند

یا من یعطى من لم یسئله و من لم یعرفه .

اى آن (خدایى ) که به کسى که از او درخواست نمى کند و به او معرفتى ندارد، عطا و بخشش مى کند.

منبع :کلید سعادت -تفسیر نمونه